Σε παλιότερα κείμενά μου, (-Λογοτεχνία και παραλογοτεχνία,- - Η Γεωγραφία της Μοναξιάς- Απ’ τη καλή κι απ’ την ανάποδη-) εκτός από την εκδοτική θάλασσα της συμπυκνωμένης σαχλαμάρας και της κομψευόμενης ανοησίας, είχα αναφερθεί και στο σοβαρό έλλειμμα της ελληνικής κριτικής και ότι δυστυχώς από την κριτική επωφελούνται οι κριτικοί και οι εκδότες και καθόλου η ελληνική λογοτεχνία, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Τώρα που διάβασα το εκτενές κείμενο του έγκριτου κριτικού, Δημοσθένη Κούρτοβικ με τίτλο: «Εισαγωγή στην καθεστωτική κριτική», (ΤΑ ΝΕΑ 15-16Νοεμβρίου 2008) δεν ένιωσα καμιά απολύτως έκπληξη. Ο Κούρτοβικ λέει, τεκμηριωμένα βέβαια, πολύ αρνητικά πράγματα για τους Έλληνες κριτικούς αλλά αυτά που γνωρίζουμε όλοι μας τόσα χρόνια, τώρα τα ανακάλυψε ο κ. Κούρτοβικ, που ανήκει και στο χώρο της κριτικής; Ας δούμε όμως μερικά από αυτά που λέει μέσα από κάποια αποσπάσματα του εκτεταμένου κειμένου του:*
Ξεκινά μιλώντας «για τη γρήγορη καθιέρωση στη δεκαετία του 90, 7-8 προσώπων που ευνοημένοι από το εντυπωσιακό άνοιγμα του ημερήσιου και εβδομαδιαίου τύπου στο βιβλίο, απέκτησαν μόνιμες στήλες. Στη πορεία του χρόνου αυτά τα 7-8 άτομα (συν 3 που δεν ψήλωσαν ακόμα) που σήμερα ασκούν την κριτική βιβλίου, χώρισαν άτυπα , οι μεν από δω οι δε από κει. Που σημαίνει: Οι μισοί περίπου, ( Μαζί τους και ο κ.Κούρτοβικ) αποποιήθηκαν εξαρχής κάθε μορφή θεσμικής εξουσίας εκτός από αυτή που αντιπροσώπευε η στήλη τους και οι άλλοι μισοί, δέχτηκαν ευχαρίστως ή και προκάλεσαν τη συμμετοχή τους σε επιτροπές βραβείων (όπου είναι γνωστό τι παιχνίδια παίζονται), σεμινάρια, τηλεοπτικές εκπομπές, σύνταξη ανθολογιών κ.λ.π. ακολουθώντας μάλιστα ολοένα επιθετικότερη τακτική, πολλαπλασίασαν στο πέρασμα του χρόνου τέτοιους μοχλούς επιρροής τους και τους χρησιμοποιούσαν με αυξανόμενη αυτοπεποίθηση.
*
Και συνεχίζει:
…….αυτή η συγκέντρωση δύναμης στα χέρια μιας μικρής ομάδας δημιουργεί, αφ’ ενός, νομοτελειακά σχέσης ώσμωσης ανάμεσα στα μέλη της, όπως επίσης ανάμεσα στην ομάδα και άλλες μορφές εξουσίας, αφ’ ετέρου οδηγεί εξίσου νομοτελειακά στην ανεξέλεγκτη λειτουργία της και την αυθαιρεσία. Βλέπουμε πράγματι, τα ίδια 3-4 ονόματα να εμφανίζονται σταθερά και συνήθως από κοινού σε διάφορες επιτροπές λογοτεχνικών βραβείων και επιχορήγησης μεταφράσεων, να παρουσιάζουν βιβλία λογοτεχνών του γούστου τους ή του κλίματός τους σε επίσημες εκδηλώσεις για την προώθηση των πωλήσεών τους, να επιμελούνται για λογαριασμό εκδοτικών οίκων ανθολογίες που φιλοδοξούν να διαμορφώσουν το νεότερο λογοτεχνικό Κανόνα, ακόμα και να ιδρύουν με τη στήριξη ισχυρών εκδοτών, περιοδικά μέσα από τα οποία προβάλλουν τις απόψεις και τις επιλογές τους. Τίποτα βέβαια απ’ όλα αυτά δεν είναι επιλήψιμο από μόνο του. Εντυπωσιάζει ωστόσο το άθροισμά τους και προβληματίζει η τάση συνεχούς μεγέθυνσής του που υποδηλώνει κάτι το βουλιμικό. ( σημείωση δική μου: Δηλαδή τα θέλουν όλα!!!) ….Ένας κριτικός που διατηρεί μία, αν όχι και δύο στήλες σε μια εφημερίδα, είναι μέλος σε τρεις – τέσσερις επιτροπές, αρθρογραφεί σε άλλα τόσα λογοτεχνικά περιοδικά, επιμελείται τηλεοπτική εκπομπή για το βιβλίο, παραδίδει σεμινάριο στο ΕΚΕΒΙ, (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου) συμμετέχει με εκτενείς εισηγήσεις στη διαφημιστική καμπάνια του ενός ή του άλλου βιβλίου κ.λ.π. έχει άραγε το χρόνο να διαβάσει προσεκτικά τα βιβλία που κρίνει κάθε βδομάδα; (για να σκεφτεί πάνω σ’ αυτά ούτε συζήτηση) Η λογική απαντά όχι . Και πραγματικά βλέπουμε όλο και πιο συχνά στα κείμενα αυτών των κριτικών, απίθανες ανακρίβειες και παρανοήσεις, αδιανόητες όχι μόνο για επαγγελματία κριτικό μα ακόμα και για έναν απλό, στοιχειωδώς συγκεντρωμένο αναγνώστη.
*
…….Όταν μιλάω για καθεστωτικούς κριτικούς, έχω πλήρη συνείδηση της σημασίας του όρου. Δεν πρόκειται μόνο για την διείσδυσή τους σε σχεδόν όλους τους θεσμούς που έχουν να κάνουν με το ελληνικό λογοτεχνικό βιβλίο αλλά και με αυτόν καθεαυτό τον τύπο λογοτεχνίας που προωθούν. Το αρχείο των βραβείων του «Διαβάζω» επιβεβαιώνει την εντύπωση, που έτσι κι αλλιώς μας αφήνει η κριτικογραφία τους χρόνια τώρα. Περα από τις καταφανείς περιπτώσεις προσωποληψίας – εύνοιας προς ορισμένους συγγραφείς και αρνητικής διάθεσης για άλλους, με κριτήρια που μεταμφιέζονται σε λογοτεχνικά – μπορούμε να δούμε την αποθέωση μιας λογοτεχνίας όπου κυριαρχούν ο μινιμαλισμός, ο μιζεραμπιλισμός, ο συγγραφικός αυτισμός, ο εστετισμός της κλεισούρας και της ναφθαλίνης, την επιβολή μιας αντίληψης αλλεργικής στο στοχασμό, φοβικής απέναντι στα μεγάλα θέματα, καχύποπτης απέναντι σε ό,τι θυμίζει πραγματικότητα και δεν εμπνέεται μόνον από την ίδια τη λογοτεχνία. Μια εφησυχασμένη κριτική, που αγαπάει μια εφησυχασμένη λογοτεχνία. (Πού να τρέχουμε τώρα;; - προσθέτω εγώ) Μια κριτική που ο προβληματισμός της εξαντλείται στην απόλαυση του κειμένου και η αγωνία της στην κατάκτηση ολοένα και περισσότερων θεσμικών θέσεων. Αν αυτό δεν είναι καθεστωτισμός τότε ας μας παρηγορήσει η σκέψη ότι η καθεστωτική νοοτροπία δεν μπορεί ποτέ να απλωθεί και στα πολιτιστικά φαινόμενα μιας κοινωνίας.
*
Υ.Γ. Επειδή θα υπάρξουν σίγουρα καλοθελητές που θα σταθούν στο δάχτυλο και όχι σ’ αυτό που το δάχτυλο δείχνει, δηλώνω ο ίδιος ευθέως, ότι έχω προσωπική αφορμή να λέω τα παραπάνω. Αθέμιτο δεν είναι στο κάτω –κάτω. Για πολλά χρόνια δεν αντιδρούσα στην απαράδεκτη τακτική των συγκεκριμένων κριτικών, ακριβώς επειδή συγκαταλεγόμουν στα θύματά τους (διευκρινίζω ότι με αυτό δεν εννοώ τυχόν αρνητικές κριτικές) και ήθελα να αποφύγω μια αντιδικία προσωπική. Σφάλμα μου! Έπρεπε να ξεχειλίσει το ποτήρι, με δυο κατάφωρα στημένες κριτικές για να χάσω τη χαζή υπομονή μου. Κι αν χρειασθεί θα πω περισσότερα και εξοργιστικότερα επ’ αυτού»
Επίλογος με λίγες δικές μου σκέψεις
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι κριτικοί που αναφέρει ο Δ. Κούρτοβικ χρησιμοποιούν τη θέση τους για να επωφεληθούν οι ίδιοι.
Με τέτοιες πρακτικές λοιπόν είναι φυσικό η κριτική βιβλίου να παραμένει βαριά ανάπηρη, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, μία εκ των οποίων είναι ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. ( Ουδέποτε έτυχε να κάνει κριτική για βιβλίο μου..) Ο κ. Κούρτοβικ εκτός από καλός κριτικός είναι και αξιόλογος συγγραφέας. Υποθέτω ότι ως συγγραφέας ανέμενε μια κριτική προώθηση των βιβλίων του από τους συναδέλφους του που ήταν στα μέσα και στα έξω της εξουσίας, με τα πλεονεκτήματα που θα είχαν αυτές οι κριτικές. (Υψηλές πωλήσεις, βραβεία, αγορές βιβλίων από το κράτος κ.λ.π.). Οι συνάδελφοί του όμως, προφανώς αγνόησαν τα βιβλία του… Ακόμα ο Δ. Κούρτοβικ διαπράττει το μέγα λάθος να μην καταγγέλλει όλα όσα ξέρει, αλλά να κρατά και κάποιους άσους στο μανίκι του, απειλώντας να πει « και άλλα εξοργιστικότερα αν χρειαστεί». Έτσι μπαίνει στο παιχνίδι μιας σύγκρουσης που πιθανότατα θα είναι χωρίς τέλος. Κλείνοντας θα ήθελα απευθυνόμενος στον ίδιο να του πω ευθέως την άποψή μου για την τακτική που ακολούθησε και τη στάση που πήρε: «Όποιος ξεσκεπάζει την αδικία ΜΟΝΟ όταν ο ίδιος αδικείται, τότε είναι o ίδιος άδικος» .
Kαι ένα σχόλιο ενός επισκέπτη του ιστοχώρου που μεταφέρω εδώ και προσυπογράφω:
Όσοι θέλετε να αγοράσετε βιβλία , εμπιστευθείτε το ένστικτό σας και όχι τους κριτικούς. Είναι μια υπέροχη αίσθηση να εμπιστεύεσαι το ένστικτό σου μαζί με το ρίσκο μιας κακής επιλογής. Αλλά και κακή επιλογή να κάνετε, θα είναι δική σας επιλογή, θα τη χαρείτε γιατί εσείς την κάνατε κι όχι γιατί με σκοπιμότητα σας έπεισε να την κάνετε κάποιος κριτικός.. Αντσταθείτε λοιπόν κι αγνοείστε την κριτική, αν αυτή πρέπει να εξυπηρετεί τα στενά συμφέροντα των κριτικών και όχι της ελληνικής λογοτεχνίας!
