ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΑΝ... ΣΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Του Φαίδωνα Θεοφίλου

Το θέατρο Σκιών είναι ασφαλώς μια θαυμάσια τέχνη που άνθισε στην Κίνα, την Ινδία, την Περσία, την Ινδονησία και την Μικρά Ασία. Στην Ελλάδα γνωρίσαμε το θέατρο Σκιών από τον Καραγκιόζη (στα τουρκικά Karagoez που σημαίνει μαυρομάτης). Ο Καραγκιόζης είναι κεντρικός χαρακτήρας του παραδοσιακού Τουρκικού και Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. (Δεν θα μπορούσαμε άραγε να έχουμε έναν αποκλειστικά ελληνικό χαρακτήρα στο Θέατρο Σκιών και όχι κοινό με τους Τούρκους;)

.

Ο εξελληνισμός του πραγματοποιήθηκε στη Πάτρα, από τον καραγκιοζοπαίχτη Δημήτριο Σαρδούνη ή Μίμαρο (1865-1912) στα τέλη του 19ου αιώνα. Όσο κι αν εξελληνίστηκε όμως κράτησε τα χαρακτηριστικά του ραγιά. Ο Καραγκιόζης λοιπόν, είναι ένας κακάσχημος, καμπούρης, ξυπόλητος, αιωνίως πεινασμένος, πονηρός Έλληνας, μένει σε μια παράγκα απέναντι στο παλάτι του Τούρκου Βεζύρη (Η εξουσία) και περιστοιχίζεται από την οικογένειά του και κάποιους άλλους χαρακτήρες. Ο Καραγκιόζης εκπροσωπεί τον Έλληνα της εποχής της Τουρκοκρατίας αλλά παίζεται μέχρι σήμερα και στο ίδιο μοτίβο: Να ξεγελάσει δηλαδή με πονηριές κάποιους για να γεμίσει τη κοιλιά του.

.

Έχει ταυτιστεί ΚΑΙ με τον σύγχρονο Έλληνα, όταν άλλοι λαοί είχαν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και πλούτισαν την παράδοσή τους με ήρωες που εκπροσωπούσαν και κάποιες ανθρώπινες αξίες.Στην εφηβεία μου είχα συχνά την ευκαιρία να δω θέατρο Σκιών και ομολογώ ότι είχα μαγευτεί από την ατμόσφαιρά του. Δεν μου άρεσε όμως ο Καραγκιόζης. Αισθανόμουν ότι δεν εκπροσωπούσε την ιδιοσυγκρασία μου. Δεν μου άρεσε που ένας Έλληνας ήταν τόσο άσχημος, καμπούρης, πεινασμένος, πονηρός και το είχε και καμάρι μαζί με τους θεατές…

Σκεπτόμουν ότι θα μπορούσαν τα μικρά παιδιά να έχουν για πρότυπο έναν Έλληνα που θα προστάτευε τους αδύνατους, τους καταπιεσμένους, που θα γελοιοποιούσε την εξουσία, (αντί να την κολακεύει σαν τον Καραγκιόζη) όπως ας πούμε ο Ζορό. Βέβαια τους λόγους για τους οποίους παιζόταν ο Καραγκιόζης στην εποχή της τουρκοκρατίας ή αμέσως μετά δεν τους αμφισβητεί κανείς, Αλλά η τουρκοκρατία κάποτε μας τελείωσε. Η Ελλάδα απελευθερώθηκε, προόδευσε, ήρθε σε επαφή με την Ευρώπη, αγωνίστηκε μαζί με άλλους λαούς για την ελευθερία ενάντια στο ναζισμό και στον φασισμό. Δεν υπήρξε επιτέλους κάποια στιγμή η ανάγκη να γεννηθεί και ένας άλλος Έλληνας ήρωας του Θεάτρου Σκιών, ο χαρακτήρας μιας νέας εποχής; Μια ανανέωση τέλος πάντων; Στοίχειωσε δηλαδή η παράδοσή μας με την μιζέρια, τη κακομοιριά, την ασχήμια, την καμπούρα και τη πονηριά του Καραγκιόζη; Και γιατί αγαπήθηκε τόσο πολύ ο Καραγκιόζης; Μήπως γιατί ο Έλληνας ταυτίζεται μαζί του και χαίρεται που η κακομοιριά του αναγνωρίζεται επίσημα από την παράδοση ως αξία; Οι κοινωνιολόγοι έχουν το λόγο.

.

Πάντως οι επιδράσεις στην ελληνική κοινωνία από το πνεύμα του Καραγκιόζη, στο κράτος, στην πολιτική μας, είναι ισχυρές. Ακόμα υπάρχουν έντονα κατάλοιπα καταδυναστευόμενου στη συμπεριφορά των Ελλήνων, απέναντι στο κράτος και στις υπηρεσίες του, (δοβλέτι) είτε με τη δουλική συμπεριφορά απέναντι στο κράτος-δυνάστη-κατακτητή είτε με το λάδωμα (μπαξίσι) για να εξασφαλίσει αυτά που δικαιούται δωρεάν. Που δικαιούται γενικά ως πολίτης αφού τα έχει προπληρωμένα με τους φόρους του. Η εσωτερική πολιτική βολεύει πάντα τους δικούς μας και ας μην αξίζουν παραβαίνοντας τους νόμους, όπως το οθωμανικό κράτος και «η καθ’ ημάς Ανατολή». Η εξωτερική μας πολιτική έχει δυστυχώς και μονίμως ως σημείο αναφοράς την Τουρκία (τον πρώην κατακτητή που γλείφει και ο Καραγκιόζης) και μονίμως ακολουθεί μια τακτική κατευνασμού της και ας είμαστε ήδη 30 χρόνια μέλος της Ε.Ε.

.

Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι πόσο διαφορετικές θα ήταν αυτές οι συμπεριφορές αν μετά τον Καραγκιόζη είχε υπάρξει ένας σύγχρονος Έλληνας ήρωας του Θεάτρου Σκιών που θα τον θαύμαζαν οι γενιές των πιτσιρίκων και αυριανοί ηγέτες της χώρας;

.
Πέρυσι επισκέφθηκα το μουσείο του Θεάτρου Σκιών στο Ίδρυμα Μελίνας Μερκούρη και μίλησα με τον καραγκιοζοπαίχτη Χαρίδημο που δίνει παραστάσεις εκεί και έχει μόνιμη έκθεση από τις φιγούρες που έφτιαχναν τα 5 αδέλφια του και ο ίδιος.
Τον ρώτησα γιατί κάποιος δεν σκέφθηκε να δημιουργήσει και έναν άλλον ήρωα του Θεάτρου Σκιών, πέρα από τον Καραγκιόζη; Με κοίταζε χωρίς να μου απαντά δείχνοντας ότι δεν καταλάβαινε αυτό που τον ρωτούσα. Ίσως να θεώρησε και την ερώτησή μου ασέβεια στον… Καραγκιόζη.

.

Τι ωραίο που θα ήταν να είχαν τα παιδιά μας (αφού σ’ αυτά κυρίως απευθύνεται το Θέατρο Σκιών) έναν ήρωα, Καβαλάρη σαν τον άνεμο, που θα γελοιοποιούσε κάθε λογής εξουσία, που θα έκανε τους συμπολίτες του να γελάνε για τα παθήματά της και ευτυχισμένους που θα τους έδινε πίσω το δίκιο που τους άρπαξε η εξουσία; Έναν ήρωα που θα γοήτευε τις γυναίκες με την αξιοσύνη του και που τα μικρά παιδιά θα ήθελαν να του μοιάσουν. Πόσο καλύτερα θα διαπαιδαγωγούνταν οι επόμενες γενιές!! Κανέναν δεν απασχόλησε αυτή η σκέψη ούτε πως όλα τα πράγματα έχουν ημερομηνία λήξεως και αφού κάνουν τον κύκλο τους μπαίνουν στο μουσείο της ιστορίας. Όχι! Με επιμονή προσκολλημένοι στη… βολική μιζέρια.

.
Φαίνεται όμως πως η φαντασία και η αυτοεκτίμηση των Ελλήνων, σταμάτησε στο Καραγκιόζη…